Błędnik, znany również jako narząd przedsionkowy, to niewielka struktura ucha wewnętrznego, która pełni kluczową rolę w utrzymaniu równowagi, orientacji w przestrzeni i koordynacji ruchów naszego ciała, również istotna dla procesu słyszenia. Błędnik odpowiada za wykrywanie przyspieszenia, ruchu oraz zmiany pozycji ciała (rejestruje zmiany w położeniu i prędkości naszej głowy), a także koordynację wzrokowo-ruchową (skupienie wzroku na określonym punkcie, gdy poruszamy głową lub ciałem).
Przyjrzymy się bliżej temu fascynującemu narządowi i jego działaniu.
Anatomia Błędnika
Błędnik stanowi część ucha wewnętrznego. Wyróżniamy błędnik kostny oraz znajdujący się w jego wnętrzu błędnik błoniasty, rodzaj zawiłego kształtu woreczka wypełnionego płynem (śródchłonką). Błędnik zawiera struktury odpowiedzialne za utrzymanie równowagi (przedsionek i kanały półkoliste) oraz za prawidłowy odbiór bodźców słuchowych (ślimak). Każdy ruch głowy powoduje przesunięcie śródchłonki, które jest rejestrowane przez komórki zmysłowe, a następnie przekazywane do ośrodkowego układu nerwowego, umożliwiając nam interpretację informacji o naszej pozycji i ruchu.
„Należy podkreślić, że błędnik nie jest jedynym narządem odpowiedzialnym za naszą stabilną postawę. Mówimy raczej o układzie równowagi, który wymaga współpracy kilku narządów i zmysłów, m. in. wspomnianego błędnika. Kolejną składową jest narząd wzroku. Ruchy gałek ocznych kontrolują utrzymanie prawidłowego obrazu podczas ruchu. Ostatnią składową układu równowagi jest zmysł czucia głębokiego, za co odpowiadają propioceptory, czyli receptory znajdujące się w całym ciele, odbierające informacje o napinaniu, rozciąganiu, ucisku w mięśniach, powięziach czy torebkach stawowych. Informacje te przekazywane są do odpowiednich ośrodków w mózgu, gdzie ulegają integracji i analizie.” – mówi lek. Lucyna Karpiesz, audiolog i foniatra z Mazowieckiego Centrum Słuchu i Mowy MEDINCUS.
Zaburzenia błędnika: przyczyny i objawy
Przyczyny zaburzeń błędnika są różne. Należą do nich m.in. urazy głowy, infekcje, problemy neurologiczne, problemy krążeniowe czy nawet stres, który może prowadzić do nasilenia objawów zaburzeń błędnika.
Objawy zaburzeń błędnika mogą być różnorodne, ale najczęściej obejmują zawroty głowy, problemy z równowagą, nudności, wymioty, trudności z koncentracją wzroku, oczopląs (niezależne od woli drgające ruchy gałek ocznych), ataksję (brak koordynacji ruchów mięśniowych), uszkodzenia nerwów obwodowych.
Zaburzenia równowagi bez zawrotów głowy
Nie zawsze zaburzenia błędnika objawiają się zawrotami głowy. Niektórzy pacjenci doświadczają jedynie problemów z utrzymaniem równowagi. Mogą u nich występować m in. ataksja, zespół przewlekłego zmęczenia, starzenie się, choroby neurodegeneracyjne (np. choroba Parkinsona lub stwardnienie rozsiane), choroby ucha wewnętrznego, problemy z układem sercowo-naczyniowym (np. niskie ciśnienie krwi). Podobne objawy obserwuje się w przypadku zaburzeń błędnika u osób starszych. Z wiekiem błędnik staje się mniej sprawny, co może prowadzić do problemów z równowagą. – zaznacza lek. Lucyna Karpiesz, audiolog i foniatra z Mazowieckiego Centrum Słuchu i Mowy MEDINCUS.
Zaburzenia błędnika u dzieci
Chociaż zaburzenia błędnika są częstsze u dorosłych, niemowlęta i małe dzieci również mogą cierpieć na te schorzenia. U małych dzieci trudno jest rozpoznać objawy, dlatego rodzice powinni być czujni i zwracać uwagę na zachowanie swoich pociech. Przyczyną zawrotów głowy u najmłodszych dzieci może być:
- łagodny napadowy kręcz karku niemowląt
- łagodne pozycyjne lub napadowe zawroty głowy
- zaburzenia błędnika naczyniowego
- infekcje ucha wewnętrznego
- migrena
- padaczka
- choroba lokomocyjna
- guzy i wady mózgu (tylna jama)
- rodzinne predyspozycje genetyczne.
Zaburzenia błędnika podczas ciąży
Ciąża to okres, w którym organizm kobiety przechodzi wiele zmian, a także może wystąpić zwiększone ryzyko zaburzeń błędnika. Hormonalne zmiany i zmiana środka ciężkości ciała mogą powodować zaburzenia równowagi i zawroty głowy.
Choroby błędnika
Do charakterystycznych schorzeń błędnika zalicza się m. in.:
- zawroty głowy typu vertigo (złudzenie ruchu, zwykle wirowego; mogą być odczuwane jako złudzenie ruchu własnego ciała względem otoczenia lub ruchu samego otoczenia)
- zapalenie błędnika (powikłanie przewlekłego zapalenia ucha środkowego)
- stan zapalny nerwu przedsionkowo- ślimakowego
- zespół Meniere’a (napadowe zawroty głowy i zaburzenia równowagi, połączone z nudnościami i wymiotami oraz szumy uszne; z każdym kolejnym atakiem dochodzi również do stopniowej utraty słuchu)
- choroba lokomocyjna
Do jakiego lekarza należy się udać?
Jeśli doświadczasz objawów sugerujących problemy z błędnikiem, powinieneś zostać skierowany do specjalisty – otolaryngologa lub neurologa. Gwałtowne wystąpienie nasilonych objawów zapalenia błędnika wymaga zgłoszenia się na SOR.
Badania Błędnika
Diagnostyka zaburzeń błędnika jest kluczowa dla prawidłowego leczenia. W trakcie diagnostyki wykonywany jest szereg badań sprawdzających prawidłową funkcję błędnika i narządu słuchu, m.in.:
- videonystagmografia (VNG): badanie ruchu gałek ocznych w spoczynku i różnych położeniach ciała wykonywane z użyciem videogogli z wmontowaną kamerą do rejestracji ruchu gałek ocznych
- elektronystagmografia (ENG): badanie ruchów gałek ocznych dzięki wykorzystaniu pomiaru potencjału rogówkowo-siatkówkowego
- vHIT (video Head Impulse Test; test pchnięcia głową): badanie polegające na wykonywaniu przez lekarza energicznych ruchów głową pacjenta, podczas gdy chory ma za zadanie skupienie wzroku na nosie badającego
- cVEMP i oVEMP- badanie miogennych przedsionkowych potencjałów wywołanych
- SHIFT OAE – rejestracja zmian przesunięcia w fazie odpowiedzi z otoemisji, pozwalające na wiarygodną i nieinwazyjną ocenę występowania wodniaka śródchłonki endolimfatycznej (np. przy chorobie Meniere’a).
- badanie audiometryczne: subiektywne badanie słuchu, pozwalające wykryć niedosłuch
Czy istnieje skuteczny lek na choroby błędnika?
Leczenie zaburzeń błędnika zależy od rodzaju schorzenia i zawsze powinno być dostosowane do konkretnej sytuacji pacjenta. Najczęściej stosuje się leczenie:
- objawowe, doraźne, mające na celu złagodzić lub usunąć odczuwane objawy (leki o działaniu przeciwzawrotowym, przeciwwymiotnym oraz leki uspokajające).
- farmakologiczne (podawanie leków do jamy bębenkowe)
- chirurgiczne przyczynowe (operacje ucha środkowego).
Istotna jest również rehabilitacja następstw uszkodzenia narządu przedsionkowego.
Zaburzenia błędnika to poważne schorzenia, które mogą znacząco wpłynąć na naszą jakość życia. Jeśli doświadczasz objawów sugerujących problemy z błędnikiem, nie zwlekaj – skonsultuj się z lekarzem. Dzięki odpowiedniej diagnozie i leczeniu, możesz odzyskać równowagę i cieszyć się zdrowym życiem.
SpecjaliściFunkcje i działanie błędnika – „Centrum Równowagi” w naszych uszach
